Το επόμενο μεγάλο πράγμα;

Σε ένα από τα συναρπαστικά γράμματα του στον αδελφό του Τεό, ο παγκόσμιας φήμης Ολλανδός ζωγράφος Βίνσεντ βαν Γκογκ, ο οποίος εργαζόταν πολύ σκληρά – και αποτύγχανε – να εξασφαλίσει τα προς τα ζην από την τέχνη και την επιχείρηση της ζωγραφικής, λέει ότι είναι πάνω σε κάτι με τη νέα τεχνοτροπία ζωγραφικής του αλλά δεν ξέρει περί τίνος πρόκειται. Δεν το έμαθε ποτέ καθώς η φτωχή ζωή του που μαστιζόταν από την μελαγχολία βρήκε απότομο τέλος το 1890 στην νεαρή ηλικία των 37 ετών.

Ο βαν Γκογκ ήταν όντως πάνω σε κάτι και αυτό το κάτι άλλαξε τον ρου της σύγχρονης δυτικής τέχνης. Άραγε πόσοι καλλιτέχνες, επιστήμονες, φιλόσοφοι, οραματιστές, ποιητές, πολιτικοί και θρησκευτικοί ηγέτες ένιωσαν ότι ήταν πάνω σε κάτι, το «επόμενο μεγάλο πράγμα», αλλά δεν το είδαν να καρποφορεί; Άραγε ο Σωκράτης γνώριζε ότι επρόκειτο να αλλάξει τον ρου του δυτικού πολιτισμού όταν αρνήθηκε να ζητήσει συγχώρεση στη δίκη του στην Αθήνα και αποδέχτηκε την άδικη θανατική ποινή που του επιβλήθηκε το 399 π.Χ.; Άραγε ο Ιμπν Σινά (Αβικέννας) ήξερε ότι θα άλλαζε την ιστορία της φιλοσοφίας και της επιστήμης στον μουσουλμανικό κόσμο και ακόμη παραπέρα όταν έδινε τους δικούς του αγώνες και δοκιμασίες κατά το πρώτο μισό του 11^ου αιώνα; Ο Μαρτίνος Λουθήρος ήταν απόλυτα βέβαιος για τις αντιρρήσεις του στην Καθολική Εκκλησία αλλά πιθανότατα δεν γνώριζε τις κοσμοϊστορικές συνέπειες των περίφημων 95 θέσεων που φέρεται να κάρφωσε στην πόρτα της Εκκλησίας του Κάστρου της Βιτεμβέργης το 1517.

Αναμφίβολα, η ιστορία έχει δει πρόσωπα που είχαν μια αίσθηση του «επόμενου μεγάλου πράγματος» που επρόκειτο να ξεκινήσουν. Ο Σουλτάνος Μεχμέτ ο Κατακτητής ήξερε ότι παίρνοντας την Ιστάνμπουλ το 1453 ήταν σίγουρο πως θα άλλαζε τον ρου της Οθωμανικής και Ευρωπαϊκής ιστορίας. Ο Αϊνστάιν πιθανότατα να ανήκε στην ίδια κατηγορία όταν συνειδητοποίησε τις επαναστατικές επιπτώσεις της θεωρίας του της σχετικότητας. Με την φιλοσοφική διαίσθηση και γοητεία, απόλαυσε το τοπίο που δημιούργησε στους σύγχρονους ανθρώπους η άποψη του για το σύμπαν.

Δεν είναι όμως όλες οι περιπτώσεις του «επόμενου μεγάλου πράγματος» ευτυχισμένες και ρόδινες. Η θεωρία της εξέλιξης του Δαρβίνου εφοδίασε τον επιστημονικό και φιλοσοφικό κόσμο με πολλά να συζητήσουν και να υποθέσουν. Συνειδητά ή όχι παρείχε επίσης αρκετά εφόδια στον ρατσισμό και την αποικιοκρατία κατά τα τέλη του 19^ου αιώνα και τις αρχές του 20^ου. Η ατομική βόμβα και άλλα όπλα μαζικής καταστροφής προκάλεσαν τον θάνατο πολλών εκατομμυρίων ανθρώπων σε όλο τον κόσμο και εξακολουθούν να συνιστούν σοβαρή απειλή για παγκόσμια κούρσα εξοπλισμών και πόλεμο.

Τα «επόμενα μεγάλα πράγματα» του 21^ου αιώνα είναι ικανά τόσο για το καλύτερο όσο και το χειρότερο. Η ευγονική, η τεχνητή νοημοσύνη, ο μετανθρωπισμός, τα συνεχώς μεταβαλλόμενα μέσα επικοινωνιών, το αυξανόμενο επίπεδο εξέλιξης των χημικών και βιολογικών όπλων, τα ναρκωτικά, η μικρό και μακροτρομοκρατία κλπ. καθίστανται δυνατά με τις νέες τεχνολογικές εξελίξεις. Μπορεί να δούμε να ριζώνουν ολοένα και περισσότερο στη ζωή μας οι νέες τεχνολογίες. Ρομπότ με «άποψη και αισθήματα» μπορεί να καταστούν κομμάτι της καθημερινότητας μας. Μπορεί να αποκτήσουμε νέα βιολογικά χαρακτηριστικά. Μπορεί να θεραπεύσουμε όλες τις ασθένειες. Μπορεί να ταξιδέψουμε σε μακρινούς τόπους στο διάστημα όπως κάνουμε τώρα από μια χώρα στην άλλη. Μπορεί να γίνουμε όμηροι μεγασυστημάτων, να χάσουμε πλήρως την ιδιωτικότητα μας και να βρούμε τον εαυτό μας σε μάτριξ που θολώνουν τα όρια μεταξύ πραγματικότητας και μυθοπλασίας, ζωής και θανάτου, και ελέγχου και καταστροφής.

Όλα αυτά μπορεί να μετατρέψουν τον κόσμο σε ένα καλύτερο οικότοπο για εμάς τους ανθρώπους ή σε κόλαση που θα καταπιεί τα πάντα. Δεδομένων των αβεβαιοτήτων του σύγχρονου υπερκόσμου, κανείς δεν ξέρει τι θα φέρει το επόμενο μεγάλο πράγμα στην επιστήμη, την τεχνολογία, την φιλοσοφία, την λογοτεχνία, τις τέχνες ή την πολιτική. Αυτό που είναι βέβαιο είναι το γεγονός ότι πρέπει να απορρίψουμε την ιδέα πως το επόμενο μεγάλο πράγμα θα είναι πάντοτε στον τομέα της υλικής προόδου και της τεχνολογικής καινοτομίας.

Γιατί να μην δοθεί μια ευκαιρία στο ανθρώπινο πνεύμα και την ανθρώπινη συμπόνια που μπορεί να θεραπεύσει την δυσφορία του κόσμου, να βοηθήσει τους φτωχούς, να προστατεύσει το περιβάλλον, να τερματίσει τους πολέμους, να υποστηρίξει την εκπαίδευση, τον πολιτισμό και την τέχνη, να νικήσει την απληστία και την αλαζονεία και να καλλιεργήσει τις ευγενείς πλευρές της ανθρώπινης ψυχής; Πότε θα ποθήσουμε την επόμενη πράξη χάριτος, μεγάλη και μικρή, όπως κάνουμε για να αποκτήσουμε την επόμενη έκδοση των έξυπνων κινητών μας; Γιατί δεν μπορούμε να απολαύσουμε τη μυρωδιά ενός τριαντάφυλλου με απλό τρόπο αντί να επιζητούμε να αλλάξουμε τον γενετικό κώδικα του προκειμένου να αποκομίσουμε κέρδη; Είναι πιο δύσκολο από την εξερεύνηση του διαστήματος;

Το επόμενο μεγάλο πράγμα μπορεί να έλθει από ένα από τα πιο προηγμένα και ακριβά ερευνητικά κέντρα ή διαστημικούς σταθμούς. Αλλά μπορεί επίσης να έλθει από μια απλή και αριστοκρατική ανθρώπινη πράξη ευγένειας. Μπορεί να μην μας προσφέρει μια μεγαλύτερη ανάλυση οθόνης, μπορεί όμως να μας φέρει πιο κοντά στην ανθρωπιά μας.