Φυγή από την πραγματικότητα

Καθώς οι νέες τεχνολογικές εξελίξεις μας επιτρέπουν να δημιουργήσουμε εικονικούς κόσμους και εναλλακτικές πραγματικότητες, αντιμετωπίζουμε όλο και περισσότερο το πρόβλημα της φυγής από την πραγματικότητα και ζούμε σε έναν κόσμο της φαντασίας. Οι εικόνες στις οθόνες αντικαθιστούν γρήγορα τα ίδια τα πράγματα, αποξενώνοντάς μας από τον φυσικό κόσμο και τον κόσμο των πραγματικών ανθρώπων. Μας αρέσουν οι εικόνες μας στις οθόνες περισσότερο από τον ίδιο μας τον εαυτό. Οι νέες εξελίξεις στην τεχνητή νοημοσύνη (AI) θα μας οδηγήσουν παραπέρα σε άγνωστα εδάφη. Μπορούμε εμείς ως άνθρωποι να ζήσουμε ανάμεσα σε αυτούς τους εναλλακτικούς κόσμους και να διατηρήσουμε την ανθρώπινη φύση μας;

Η δημιουργία εναλλακτικών πραγματικοτήτων μπορεί μην είναι απαραίτητα κάτι κακό. Αυτό ακριβώς μας προσφέρει η λογοτεχνία με δημιουργικούς και εμπλουτισμένους τρόπους. Το να παραπέμπουμε σε έναν ιδανικό κόσμο, μπορεί να μας βοηθήσει να διατηρήσουμε ψηλά τις ελπίδες και τα πρότυπά μας. Αλλά το ίδιο πράγμα μπορεί να είναι ένας παραληπτικός τρόπος για να ξεφύγουμε από την πραγματικότητα η οποία καθορίζει την ανθρώπινη μας κατάσταση και μας υποχρεώνει να αναλάβουμε την ευθύνη για τις πράξεις μας. Ξεφεύγουμε από την πραγματικότητα στην οποία ζούμε, επειδή δεν μπορούμε πλέον να αντέξουμε αυτό που δημιουργήσαμε με τα ίδια μας τα χέρια. Η αντικατάσταση αυτής της πραγματικότητας με εικονικούς κόσμους, μηχανές, ρομπότ και προϊόντα τεχνητής νοημοσύνης, δεν είναι ο τρόπος για να βρούμε την ειρήνη, την ηρεμία, την ευτυχία και την αίσθηση της εκπλήρωσης. Αντιθέτως είναι να χάνουμε τους εαυτούς μας σε πολλαπλά στρώματα φανταστικών κόσμων.

Τα τελευταία χρόνια, διάφορα μυθιστορήματα και ταινίες διέδωσαν αυτόν τον ενθουσιασμό με τις δυνατότητες της τεχνητής νοημοσύνης και ξεπερνώντας τα ανθρώπινα όρια. Η τριλογία του "Matrix", το "Ex Machina", το "Westworld", το "Black Mirror", το "I Robot" και το "Blade Runner 2049", μεταξύ άλλων, μιλούν για ιστορίες οικοδόμησης νέων πραγματικοτήτων με ευκαιρίες αλλά και τις καταστροφικές συνέπειες. Το κοινό θέμα είναι αυτό που ορίζει την ανθρώπινη φύση μπροστά στις νέες τεχνολογικές εξελίξεις και την επιθυμία να ποθείς περισσότερα από τα πάντα. Τι συμβαίνει όταν ξεπερνάμε τους εαυτούς μας και γινόμαστε αιχμάλωτοι των ίδιων μας των δημιουργιών; Όπως γνωρίζουμε πολύ καλά από την διαρκώς φρέσκια ιστορία του Φρανκενστάιν, πώς αντιμετωπίζουμε τα δικά μας τέρατα;

Η ταινία "Ghost in the Shell" του 2017, σε σκηνοθεσία Rupert Sanders και πρωταγωνίστρια την Σκάρλετ Γιόχανσον, θέτει το ερώτημα τι συμβαίνει όταν οι άνθρωποι χρησιμοποιούν άλλους ανθρώπους ως μηχανές για τα προσωπικά τους κέρδη και τα εταιρικά συμφέροντά τους. Ο κεντρικός χαρακτήρας της ταινίας, η ταγματάρχης Motoko Kusanagi (Γιόχανσον), είναι μία στρατιώτης αναπτυγμένη στον κυβερνοχώρο που πολεμάει τους εγκληματίες του κόσμου. Είναι η πρώτη του είδους της - μια ανθρώπινη ψυχή, ή φάντασμα, με νέες βελτιώσεις και ένα ρομποτικό σώμα, δηλαδή ένα κέλυφος. Όταν συνειδητοποιεί ότι της έχουν πει ψέματα και έχει μετατραπεί σε ένα πράγμα τεχνητής νοημοσύνης ενάντια στη βούλησή της, αρχίζει να αμφισβητεί τα πάντα.

Αν και κατά καιρούς απλοϊκή, η ταινία εγείρει σημαντικά ηθικά και φιλοσοφικά ερωτήματα. Τι συμβαίνει όταν κυβερνήσεις και μεγάλες εταιρείες αρχίζουν να αλλάζουν τα μυαλά και τις ψυχές των ανθρώπων για να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντά τους; Ποιος έχει το δικαίωμα να επανασχεδιάσει τις αναμνήσεις και τα συναισθήματα των ανθρώπων, ώστε να μην θυμούνται τίποτα και να υπακούουν στις εντολές; Είναι προδοσία των θεμελιωδών ανθρωπίνων αξιών μας να αναγκάζουμε τους ανθρώπους να πιστεύουν ότι θα έχουν μια καλύτερη και πιο ευτυχισμένη ζωή σε ένα μελλοντικό εικονικό κόσμο πολύ πιο προχωρημένο από την τρέχουσα πραγματικότητα στην οποία βρίσκονται, επειδή δεν θα είναι πλέον οι ίδιοι αλλά μια προσομοίωση , ένα πρόγραμμα, ένα ενισχυμένο φάντασμα σε ένα τέλειο σώμα.

Στο "Ghost in the Shell", κάποια τρομερά πράγματα συμβαίνουν στη μελλοντική δυστοπία. Αλλά δεν χρειάζεται να κοιτάξουμε πέρα για να δούμε το ανησυχητικό γεγονός ότι αυτό συμβαίνει ήδη. Οι σύγχρονες τεχνολογίες μας και οι κερδοσκοπικές εταιρείες στις οποίες ανήκουν, επιδιώκουν να αλλάξουν τις αντιλήψεις, τις επιθυμίες και τα γούστα των ανθρώπων, ώστε να γίνουν ανεπιφύλακτοι υπηρέτες του καταναλωτικού καπιταλισμού. Θα ένιωθαν καλά με τον εαυτό τους ξοδεύοντας περισσότερα, ζητώντας περισσότερα και έχοντας μετατραπεί σε κάτι άλλο από αυτό που ήταν. Ακόμη χειρότερα, οι περισσότεροι άνθρωποι είναι πρόθυμοι να πληρώσουν το τίμημα για αυτή την παραληρηματική κατάσταση μιας τέλειας ύπαρξης.

Αυτό φαίνεται να υποδηλώνεται από μια βαθιά επιθυμία να ξεφύγουμε από τη δική μας πραγματικότητα σε έναν φανταστικό κόσμο με κάθε κόστος. Γιατί οι άνθρωποι θέλουν να ξεφύγουν σε έναν κόσμο φαντασίας, γνωρίζοντας απόλυτα ότι είναι απλώς αυτό, δηλαδή ένας φανταστικός κόσμος; Από τι προσπαθούμε να ξεφύγουμε; Τι λείπει τόσο πολύ από τη ζωή μας, ώστε να καταφεύγουμε σε τεχνητούς και εικονικούς κόσμους που γνωρίζουμε πολύ καλά ότι είναι εξωπραγματικοί και φανταστικοί;

Δεν είμαι βέβαιος αν είμαστε έτοιμοι να θέσουμε αυτά τα ερωτήματα στον εαυτό μας με σοβαρό και ειλικρινή τρόπο. Εάν και όταν το κάνουμε, η μαγεία αυτής της αυτό-ικανοποιητικής ψευδαίσθησης θα διαλυθεί και ίσως να αντιμετωπίσουμε τη γυμνή μας ανθρώπινη φύση με τις ευλογίες και τις ατέλειές της. Τότε μπορεί να συνειδητοποιήσουμε ότι αυτό που καθορίζει την ανθρώπινη φύση μας δεν έγκειται στην ικανότητά μας να δημιουργούμε μηχανές καλύτερες από εμάς, αλλά στην αντιμετώπιση του κόσμου της φύσης και των συνανθρώπων μας με ευφυία, φροντίδα και αγάπη. Να παράγεις αυτοκαταστροφικά συστήματα δεν είναι ο πιο έξυπνος τρόπος αξιοποίησης των δοσμένων από τον Θεό ικανοτήτων μας.

Αντί να δημιουργούμε φανταστικούς κόσμους για να ξεφύγουμε από την πραγματικότητα, πρέπει να αλλάξουμε τη δική μας πνευματική και ψυχική κατάσταση, ώστε να μπορέσουμε να ζήσουμε αρμονικά με τη δική μας πραγματικότητα. Ίσως μπορούμε να προσπαθήσουμε να βελτιώσουμε την κατάσταση της πραγματικότητάς μας, έτσι ώστε να μην αισθανόμαστε υποχρεωμένοι να ξεφύγουμε από αυτήν. Αυτό απαιτεί σοβαρή αμφισβήτηση των σύγχρονων προτεραιοτήτων μας και την εξεύρεση μιας νέας κατεύθυνσης στη ζωή μας, μια κατεύθυνση που θα μας φέρει πιο κοντά στην εσωτερική μας πραγματικότητα και την κοινή ανθρώπινη φύση.