Παγκόσμια Προοπτική (2018-27)

Καθηγητής Κουντρέντ Μπουλμπούλ*

Αυτήν την εβδομάδα άφησε την τελευταία του πνοή σε ηλικία 94 ετών ο καθηγητής Φουάτ Σεζγκίν, ένας επιστήμονας που είχε αφιερώσει τη ζωή του στη συμβολή των Μουσουλμάνων στις σύγχρονες επιστήμες. Είναι τόσο μεγάλες οι επιτυχίες που κατέγραψε στα 94 χρόνια της ζωής του και η παρακαταθήκη του που δεν θα αρκούσε η διάρκεια ζωής μερικών ανθρώπων για να τα καταφέρεις. Εργάστηκε μια ζωή σαν ένα ρολόι που δουλεύει ακατάπαυστα και μπορούμε να πούμε ότι έχασε τη ζωή του μόλις σταμάτησε για πρώτη φορά το ρολόι.

Τι είναι αυτό που κάνει διαφορετικό αυτόν τον μεγάλο επιστήμονα;

Ένα ταξίδι στον κόσμο με αφετηρία το Μπίτλις…

Ο Φουάτ Σεζγκίν γεννήθηκε στο Μπίτλις, το 1924. Ο πατέρας του που ήταν μουφτής ήταν ο πρώτος που του έμαθε τις βασικές θρησκευτικές γνώσεις και τα αραβικά. Μετά το 1943 συνέχισε την ακαδημαϊκή του σταδιοδρομία στο Ινστιτούτο Οριενταλισμού της Φιλολογικής Σχολής του πανεπιστημίου Ιστάνμπουλ. Εδώ γνωρίστηκε με τον Γερμανό ανατολιστή Χέλμουτ Ρίτερ.

Ενίοτε το κακό βγαίνει σε καλό…

Ενώ συνέχιζε τις ακαδημαϊκές του εργασίες τον έδιωξαν, μαζί με πολλούς άλλους επιστήμονες, από το πανεπιστήμιο μετά το πραξικόπημα του 1960. Το μοναδικό του φταίξιμο ήταν ο μικρός του αδελφός που ήταν πρόεδρος νομαρχιακής οργάνωσης του Δημοκρατικού Κόμματος. Σε ηλικία 36 ετών όντας ακόμα ένας νέος ακαδημαϊκός οδηγήθηκε στην ανεργία και στην απελπισία στην Τουρκία. Αλλά όπως συμβαίνει πάντα ακόμα και αν κλείσουν όλες οι πόρτες στη χώρα σου ανοίγουν νέα παράθυρα ευκαιρίας κάπου αλλού στον κόσμο για τους ειλικρινείς, εργατικούς και παραγωγικούς ανθρώπους. Ο Φουάτ Σεζγκίν όταν ύστερα από χρόνια συνάντησε τους αξιωματικούς που τον έδιωξαν από το πανεπιστήμιο τους ευχαρίστησε. «Δεν μου αρέσουν αυτά που κάνετε και η πολιτική σας. Αλλά σας ευχαριστώ διότι αν δεν με διώχνατε από το πανεπιστήμιο δεν θα μπορούσαν να κάνω το επιστημονικό μου έργο στη Γερμανία», τους είπε.

Όταν έκλεισαν όλες οι πόρτες, δέχθηκε πρόσκληση από την Αμερική και τη Γερμανία. Προτίμησε τη Γερμανία για να μπορέσει να πηγαινοέρχεται πιο άνετα στην Τουρκία. Χάρη στις εργασίες που έκανε εδώ θεωρείται ίσως ο πιο διακεκριμένος ιστορικός της ισλαμικής επιστήμης και γενικά της επιστήμης.

Ήταν ανύπαρκτοι οι Μουσουλμάνοι στην ιστορία;

Αν κοιτάξουμε τη ζωή του Φουάτ Σεζγκίν θα δούμε ότι μοιάζει με έναν επιδρομέα ακιντζή που ορμά να κατακτήσει όλο τον κόσμο. Έτρεχε δίχως σταματημό από τη μια βιβλιοθήκη στην άλλη. Επί δεκαετίες εργάστηκε πάνω σε επιστημονικές μελέτες χωρίς να αφιερώνει χρόνο για τίποτε άλλο. Όπως έχει πει ο ίδιος, πολλές φορές το μεσημεριανό του ήταν ψωμί με τυρί ή μαρμελάδα.

Τι ήταν αυτό που τον ώθησε να εργαστεί καταβάλλοντας υπεράνθρωπες προσπάθειες; Πέρα από το σεβασμό του στην επιστήμη ήταν η κραταιά «επιστημονική» άποψη της εποχής του που ισχύει ακόμα και σήμερα σε ορισμένους κύκλους: ότι οι Μουσουλμάνοι δεν συνείσφεραν στην σύγχρονη επιστήμη, ότι η σημερινή επιστήμη και τεχνολογία βασίζεται στις εξελίξεις στην αρχαία Ελλάδα και στις μετέπειτα εξελίξεις στην Ευρώπη.

Απάντησε αυτήν την διαστρεβλωμένη πεποίθηση μόλις στις πρώτες εβδομάδες που ξεκίνησε το δημοτικό: «Η δασκάλα που μας μιλούσε για τη στρογγυλότητα της γης κατά την δεύτερη ή τρίτη εβδομάδα όταν άρχισε το δημοτικό μας μάθαινε ότι οι Μουσουλμάνοι επιστήμονες πίστευαν πως η Γη στηρίζεται στα κέρατα ενός βοδιού. Που να ήξερα το καημένο ότι μετά από σχεδόν 30 χρόνια θα μάθαινα πως οι Μουσουλμάνοι από τον 9^ο κιόλας αιώνα είχαν καταφέρει να μετρήσουν το μήκος (της περιμέτρου) του Ισημερινού ως 40.000 χλμ. και κάτι;»

Με τις εργασίες του στις οποίες αφιέρωσε τη ζωή του απέδειξε με σαφήνεια την συνεισφορά των Μουσουλμάνων επιστημόνων στις φυσικές επιστήμες και πολλές άλλες τεχνολογικές εξελίξεις. Πέρα από την πρωτότυπη συμβολή των Μουσουλμάνων επιστημόνων, απέδειξε ότι η αρχαία ελληνική επιστήμη και φιλοσοφία έφτασε μέχρι τη σύγχρονη εποχή χάρη πάλι στους Άραβες επιστήμονες.

Παρόλαυτα όμως η ζωή δεν παραμένει στην ιστορία. Είναι πολύ πικρή η διαπίστωση του Φουάτ Σεζγκίν ότι πολλές ευρωπαϊκές χώρες είναι πιο μπροστά από τις ισλαμικές στις έρευνες που γίνονται στην ιστορία των ισλαμικών επιστημών.

Ο χαρακτήρας, η προσέγγιση και η συμβολή του

Ο Φουάτ Σεζγκίν επηρεάστηκε πολύ από τις απόψεις και την πειθαρχία του Ρίτερ. Από την πρώτη κιόλας στιγμή που συναντήθηκε με τον Ρίτερ άκουσε για μεγάλους Μουσουλμάνους επιστήμονες τους οποίους δεν ήξερε. Όταν άρχισαν να δουλεύουν μαζί ο Ρίτερ τον ρώτησε πόσες ώρες εργάζεται την ημέρα. «13-14 ώρες» απάντησε ο Σεζγκίν. «Δεν μπορείς να γίνεις επιστήμονας με τόση δουλειά», του είπε ο Ρίτερ. Από τότε και μέχρι τα βαθιά γηρατειά ο Σεζγκίν άρχισε να εργάζεται τουλάχιστον 17-18 ώρες την ημέρα. Συνεπώς το πρώτο πράγμα που μπορούμε να πούμε για τον χαρακτήρα του Φουάτ Σεζγκίν είναι ότι εργαζόταν δίχως σταματημό και χωρίς να κουράζεται.

Ένα άλλο στοιχείο που παρατηρούμε στον Φουάτ Σεζγκίν είναι το γεγονός ότι δεν προσέγγισε τις επιστήμες και τον ισλαμικό πολιτισμό μέσω της εναντίωσης στη Δύση ή στους άλλους όπως συμβαίνει συχνά κατά τους τελευταίους αιώνες. Διέθετε την αυτοπεποίθηση των Μουσουλμάνων επιστημόνων των εποχών εκείνων που ήταν πιο δραστήριοι. Συμπεριφέρθηκε με μεγάλη αυτοπεποίθηση αναγνωρίζοντας αυτά που έκανε κάποιος, ανεξαιρέτως γλώσσας, θρησκείας και εθνικότητας, παρουσιάζοντας και δημιουργώντας μια επιστημονική γνώση.

Αναμφίβολα είναι πάρα πολύ πολύτιμοι οι τόμοι και τόμοι που έχει γράψει για τη συνεισφορά των Μουσουλμάνων λογίων στην επιστήμη και την τεχνολογία. Δεν ήταν όμως μονάχα ένας επιστήμονας. Ήταν παράλληλα ένας άνθρωπος που ίδρυσε ίδρυμα και ινστιτούτο (το Ινστιτούτο Αραβικών-Ισλαμικών Επιστημών στην Φρανκφούρτη) για την οικοδόμηση του ακαδημαϊκού χαρακτήρα του συγκεκριμένου κλάδου. Γι’ αυτό το σκοπό δαπανά όλα του τα υλικά υπάρχοντα. Αλλά δεν αρκέστηκε με αυτό, ίδρυσε τα μουσεία Ιστορίας της Ισλαμικής Επιστήμης και Τεχνολογίας στην Φρανκφούρτη και την Ιστάνμπουλ για την καλύτερη προβολή της συμβολής των Μουσουλμάνων στην επιστήμη και την τεχνολογία.

ΟιδυοΓερμανίες

Η Γερμανία κατέχει σημαντική θέση στη ζωή του Φουάτ Σεζγκίν. Πρωτίστως, η ιστορία της επιστήμης χρωστάει πολλά στη Γερμανία που του πρόσφερε ευκαιρίες όταν όλες οι πόρτες έκλεισαν μετά το πραξικόπημα του 1960. Άλλωστε έχει εκφράσει συχνά τις ευχαριστίες του. Εκείνα τα χρόνια η Γερμανία δρώντας με αυτοπεποίθηση και χωρίς αίσθημα μειονεξίας στήριξε αυτές τις εργασίες. Γι’ αυτό θα πρέπει να αναγνωρίσουμε αυτά που έκανε η τότε Γερμανία. Ωστόσο το σημείο στο οποίο βρίσκεται η Γερμανία σήμερα απέχει πολύ από την παλιά της προσέγγιση. Όταν αποφάσισε να μεταφέρει τη βιβλιοθήκη που δημιούργησε με εντελώς δικές του δυνατότητες στην Τουρκία, διώχθηκε δικαστικά με την κατηγορία της «ιδιοποίησης των βιβλίων». Στο τέλος της ζωής του έβαλαν λουκέτο στην εκεί βιβλιοθήκη του και του απαγόρεψαν την είσοδο. Παρά τα όσα συνέβησαν ο Φουάτ Σεζγκίν προσπάθησε να μην αποκτήσει πολιτική διάσταση το θέμα και δεν αναφέρθηκε ποτέ δημόσια σε αυτό. Αν κοιτάξουμε μονάχα αυτό το μεμονωμένο παράδειγμα, στο πως συμπεριφέρθηκε η Γερμανία στον Φουάτ Σεζγκίν στο παρελθόν και σήμερα, μπορούμε κάλλιστα να διαπιστώσουμε την αρνητική αλλαγή στη χώρα αυτή η οποία γίνεται ολοένα και περισσότερο μια εσωστρεφής.

Μέχρι πρότινος ο τουρκικός και ισλαμικός κόσμος δεν γνώριζε αρκετά τον Φουάτ Σεζγκίν. Επειδή ο κόσμος αυτός, πέρα από κάποιες εξαιρέσεις, δεν έχει συνειδητοποιήσει αυτά που έχει χάσει κατά τους τελευταίους αιώνες, δεν γνώριζε και για αυτά που ανακάλυψε ο Φουάτ Σεζγκίν. Έφυγε από κοντά μας ανάβοντας μια μεγάλη δάδα για όλους τους επιστήμονες από όλο τον κόσμο με αυτά που έκανε και έγραψε. Ας αναπαυθεί στον παράδεισο.

*Ο καθηγητής Κουντρέντ Μπουλμπούλ είναι κοσμήτορας της Σχολής Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Γιλντιρίμ Μπεγιαζίτ της Άνκαρα.