Գլոբալ Դիտանկյուն - 15

Չկանգնող պատերազմների հիմնական պատճառն է, հետպատերազմյան շրջանում ձեռք չբերվող համաձայնությունը։ Պատերազմի ընթացքում լուծման հնարավորությունը քննարկել, ապա ավարտին է հասցնում նրան։

Ներկայումս մամուլում լույս է տեսնում, Ռուսաստանի Սիրիայի համար պատրաստած սահմանադրությունը, ընդ որում փորձում են համաձայնվել Վաշինգտոն եւ Մոսկվան։ Սիրիայի ապագայի միայն հակասող երկու ուժերի կողմից որոշումը դրական չլինելու տարածաշրջանային երկրների տեսանկյունից։ Նրանց շահերը նախատեսող համաձայնությունը նշանակում է միջամտության իրավունք, որը կայունություն չի բերելու տարածաշրջանին։ Դրա համար տարածաշրջանային երկրներ պետք է մտածեն հետպատերազմյան ժամանակաշրջանը եւ քննարկումներ կատարեն մտավորականների մասնակցած ժողովներում։    

Այժմ ներկայացնում ենք Անկարա Յըլդըրըմ Բեյազիդ Համալսարանի քաղաքագիտության բաժնի դեկան Պրոֆ․Դր․Քուդրետ Բյուլբյուլի թեմայի վերաբերյալ մեկնաբանումները։

Եթե սահմանադրական բովանդակությունը, նշյալ երկրի մշակույթ, ժողովուրդ եւ պատմությունից հեռու պետությունների կողմից պատրաստվի, ապա դա հարցերը չլուծելով, բարեկեցություն չի բերելու տարածաշրջան։ Այս տեսանկյունից քննարկելու ենք Սիրիայի սահմանադրության համար անհրաժեշտ սկզբունքները։

Ղեկավարվող երկրի դիզայն կամ բազմության ռեժիմը ապահովող սահմանադրություն

Միջին արեվելքի ռեժիմները հետազոտելուց հասկանում ենք, որ նրանց ամենամեծ հարցն է բազմության ժողովրդին ոչ պատկանելիությունը, այսինքն ուժը ժողովրդից չեն վերցնում։ Ղեկավարական ուժը իր ժողովրդից չվերցնող ռեժիմները իրենց կառավարության շարունակելու նպատակով, երկրի ներսում ստիպված օգտվում են ավելի շատ ռազմական միջոցներից, իսկ արտասահմանում պահանջը ունեն միջազգային ուժերից մեկին։ Դրա համար էլ սահմանադրությունը պետք է աջակցություն ստանա սեփական ժողովրդի մեծամասնությունից։ Հանրությունը այսպիսով կարող է տեր կանգնել պետության եւ նրա հաստատություններին։ Հնարավոր կլինի նաեւ երկրի ներսում եւ արտասահմանում հզոր լինել։

Փոխանակման համար իշխանության ժամանակը սահմանված սահմանադրություն

Միջին արեվելյան ռեժիմներին թույլ մասն է կազմում իշխանությունների ապորինի կերպով փոխանակումը։ Իշխանությունում գտնվող ղեկավար, թագավոր կամ իշխանները գահում մնում են մինջեւ մահ։ Դա նման երկրների ամենամեծ խնդիրն է։ Առաջինը իշխանությունները կորցնում են հանրության պաշտոնական աջակցությունը եւ ստիպված են մնում արտասահմանից հզոր գործընկեր գտնել։ Նշյալ երկրի ընդդիմությունն էլ ռեժիմի փոփոխության համար համագործակցում է արտասահմանյան ուժերի հետ։ Իշխանության եւ ընդդիմության սեփական ժողովրդին հաշիվ տալու համար անհրաժեշտ է սահմանել կառավարության կյանքը։ Երկու ժամանակաշրջանով ընդհանուր 10 տարով սահմանվող իշխանությունները ավտոմատ կերպով լուծելու է մի շարք հարցերին։

Բազմազանության պաշտպանված, բազմության պահպանած սահմանդրություն

Սահմանադրությունը ցանկացած երկրում իշխանությունը պահպանելուց, պաշտպանում է փոքրամասնության միտք եւ հավատքը։ Իրավունք եւ ազատությունը չեն կարող փոքրամասնության կամ մեծամասնության հարցը լինել։

Միապետությունը հիմք ընդունող սահմանադրություն

Սիրիայում ինքնավար կազմվածքը բարեկեցություն չի բերելու։ Նրա վար օրինակներն են Իրաք եւ Իսպանիան։ Ինքնավար մասերի բաժանված Սիրիայում, տարածքները պահանջելու են ավելի շատ ինքնաղեկավարում եւ բաց է լինելու արտասահմանյան երկրների միջամտության։ Նման կազմերը երկրի ներսում տարածելու են անվտանգության միջոցներ եւ հեռանալու են խաղաղությունից ու բարեկեցությունից։ Եթե պատերազմը կանգնեցնելու է, իհարկե թանգարժեք է նաեւ ինքնավար կազմվածքը։ Բայց խաղաղությունը ապահովելու, փոքրամասնությունները պաշտպանելու, իրավունք եւ ազատությունը պահպանելու համար անհրաժեշտ է միապետական կազմվածք։

Արդար ներկայացում, կայուն ղեկավարում, միագլխանի գործադիր սահմանադրություն

Սահմանադրությունը մի կողմից հասարակության տարբեր մտքերը խորհրդարան արտացոլելուց, միեւնույն ժամանակ կառավարելի երկրի համար հնարավորություն է տալիս հզոր իշխանության։ Սիրիայում կարելի է նախընտրել նախագահական կամ խորհրդարանական համակարգը։ Խորհրդարանական լինելու դեպքում նախագահի պատասխանատվությունը պետք է լինի սիմվոլիկ ներկայացում։ Վարչապետ եւ նախագահի հզոր լինելու դեպքում համակարգը կարող է վերածվի անկառավարելի։ Քանի որ արտասահմանյան կիզակետները երկու կողմերին էլ կարող են օգտագործել միմյանց դեմ եւ խառնվել ներքին քաղաքականության։

Հասարակական արժեքները հիմք ընդունող նուրբ սահմանադրություն

Միջին արեվելքի ամենակարեվոր հասարակական արժեքն է հավատքը։ Պետություն-հավատք հարաբերությունները որոշելուց, կիրառումից անկախ հասկացողությունները չեն կարող լուծում լինել։ Մեր օրինակներն են՝ աշխարհիկ լինող առաջին եւ երկրորդ համաշխարհային պատերազմի մասնակից երկրները եւ աշխարհիկ ղեկավարներ՝ Սադդամ եւ Կադդաֆին, բացի այդ կրոնով ղեկավարվող արաբական բռնատիրությունների իրավիճակը։ Այս հարցում բոլոր պետությունները պետք է ընտրեն նրանց հարմարող հավատք-պետություն օրինակներից մեին։ Միջին արեվելքի տեսանկյունից պատմական առումով դրական օրինակներ են իսլամական պատմություն եւ օսմանցիները, որը պաշտպանում են ազատության եւ բազմությանը։ Սիրիայի տեսանկյունից ամենամեծ սխալն է՝ կրոնական արժեքների նկատի չառնված կամ հակակրոնական սահմանադրություն։ Նման օրենսգրքի պատճառով պետությունը կորցնելու է հասարակական օրինականությունը եւ հզորությունը չի վերցնելու իր սեփական ժողովրդից։ Սահմանադրությունը պետք է կրոնի մեկնաբանման հարցում հնարավորություններ պարգեւատրի։

Կոլեկտիվ ինքնությունների փոխարեն անձը հիմք ընդունող սահմանադրություն

Միջին արեվելքը գտնվում է, տարբեր հավատք, ցեղ, դավանանք, գաղափար եւ ցեղակրոնների ապրած աշխարհագրությունում։ Նշյալ տարածաշրջաններում սահմանադրությունը եթե կոլեկտիվ հիմքեր ունենա, ապա Բոսնիայի օրինակի նման չի կարող աշխատել քաղաքական համակարգը։ Դրա համար էլ սահմանադրությունը պետք է հիմք ընդունի անձը։ Իհարկ է անձերը կարող են կոլեկտիվ խմբավորումներ կազմել կամ աշխատանքներ կատարել։ Ոչ մի պատերազմը չի կարող շարունակել անվերջ։ Պատերազմի ընթացքում ինչքան էլ հզոր լինեք, հետպատերազմի համար եթե նախագծեր չկազմեք, ապա կկորցնեք սեղանում։ Պատերազմից հետո սխալ հիմքերի վրա հիմնադրվող Սիրիան տարածաշրջան բերելու է անկայունություն։ Այդ պատճառով անհրաժեշտ է աշխատանք կատարել հետպատերազմյան սահմանադրության եւ հիմունքների համար։ Հակառակ դեպքում շահողները կլինեն միջազգային ուժերը։

Ձեզ ներկայացրինք՝ Անկարա Յըլդըրըմ Բեյազիդ Համալսարանի քաղաքագիտության բաժնի դեկան Պրոֆ․Դր․Քուդրետ Բյուլբյուլի թեմայի վերաբերյալ մեկնաբանումները։

* Պրոֆ․Դր․Քուդրետ Բյուլբյուլը դաս է ավանդում Անկարա Յըլդըրըմ Բեյազիդ Համալսարանի քաղաքագիտության բաժնում։