Թուրքիայի եւ Աշխարհի Օրակարգը 118

Սաուդյան Արաբիայի օդային ուժերին պատկանող 100 ռազմական ինքնաթիռներ Եմենի մայրաքաղաք Սանայում սկսեցրել են ռմբակոցումները։ դերեւս շարունակվող եւ ինչքան շարունակվելը անհայտ լինող գործողություններին միջազգային աջակցություն է կատարվել։ 8 երկրներից (Բահրեյն, Քուվեյթ, Քաթար, Միացյալ Արաբական Էմիրություններ, Մարոկկո, Սուդան, Հորդանան, Եգիպտոս) ռազմական 8 երկրներ (ԱՄՆ, Թուրքիա, Պակիստան, Անգլիա, Ֆրանսիա, Պաղեստին, Լիբիա, Մորիտանիա) իսկ քաղաքական աջակցություն է հայտարարվել։ Սրանով հանդերձ 6 երկրներ (Ռուսաստան, Չինաստան, Իրան, Սիրիա, Իրաք, Ալժիր) հայտարարել են, որ դեմ են գործողության։ Եթե նույնիսկ նայեք երկրների խմբավորմանը կարող եք տեսնել, թե այս երկիրը ունի մեկից ավել պատճառներ։

Պաշտոնական եւկամ առաջնական պատճառը Եմենի անկայունությունից օգտվելով երկիր ներս մղելով հսկողության տակ առնել ցանկացող Հուսիներին դադարեցնել է։ Շիաության ճյուղերից Զեյդիության պատկանող Հուսիները, Սեյիդ Սադրեդդին Հուսիի կողմից 2004 թվականին որպես ընդդիմադիր շարժում է հիմնվել։ 2011 թվականին մայրաքաղաք Սանա տարածված 2014 թվականի փետրվար ամսին Նախագահ Մանսուր հադիին արտաքսելով խորհրդարանն են գրավել։ Ավելի կարեւորը Հուսիները մոտիկացել են Իրանի հետ եւ աջակցություն է ստացել։ այս կառույցը, Սաուդյան Արաբիա եւ այլ Սուննի երկրների համար ահազանգ է եղել։ Սաուդյան թագավորությունը պաշտոնապես հայտարարել է, որ գործողությունը Հուսիներին աջակցող Իրանի դեմ է ու աջակցող երկրներն էլ ընդունել են սա։

Փոխանցում ենք Մարմարա համալսարանի քաղաքագիտություն եւ միջազգային հարաբերություններ բաժնի դասախոս Պրոֆ. Դոկ. Ռամազան Գյոզենի թեմայի վերաբերյալ կարծիքը։

Սակայն այս գործողությունը միայն այս կողմով հասգնալ կամ բացատրել անբավարար է։ Բացի սա ունի երեք մակրո պատճառներ։ Առաջինը, գործողության կատարվող միջազգային աջակցության իրական պատճառը համաշխարհային նավթի անվտանգությունը ստեղծել է։ Քանի որ Հուսիների հսկողության տակ առնել ցանկացած Բաբ էլ Մանդեբ նեղուցից աշխարհի նավթի փոխադրման մոտավորապես 30 տոկոսն է կատարվում։

Բաբ էլ մանդեբ նեղուցը ինչպես եղել է՝ 19-րդ եւ 20-րդ դարերում այսօր էլ ռազմավարական կետերից է։ Իրանի ազդեցության տակ գտնվող Հուսիների այս նեղուցը հսկելը, եթե ուշադրություն դարցնենք Հորմուզի նեղուցին կարող էր հասնել աշխարհի նավթի փոխանցման Իրանի հսկողության տակ անցնելու նման արդյունքի։ Սրան ոչ կարող էր Սաուդյան Արաբիան ոչ ծովածոցի երկրներ ոչ էլ արեւմտյան երկրներ աչք փակել։ այս պատճառով եմենի գործողության որոշ միջազգային իրավական խնդիրներ ունենալով հանդերձ այսպես մեծ աջակցություն ստանալը զարմացուցիչ չե։

Երկրորդը, գործողությունը միջինարեւելքի շրջանի կայունության եւ ապագայի վերաբերյալ մի խնդիր է։ Միջինարեւելքում առաջին եւ երկրորդ համաշխարհային պատերազմների արդյունքում հիմնված մի համակարգ եւ ստատուս քվո կա։ Արաբական գարնանը այս ստատուս քվոյի փոխվելու համար մի ընթացք էր սկսվել։ Սակայն այս փոփոխման ընթացքը նախ Լիբիայում սակայն հատկապես Սիրիայում անկայունության է պատճառ դարցել։ այս անկայունությունը տարածաշրջանում տիրող թագավորություններին եւ վարչակարգերին անհանգստացնում է, որը Իրանի հանդեպ համակրանք ունեցող Շիա խմբերի ավելի ակտիվանալու պատճառ է դառնում։ Քանի որ Շիա իշխանություններ լինող երկրների համարյա բոլորի մեջ կան Շիա բնակչություն։ Եթե այս խմբերը Հուսիների նման հզորանան եւ ստանան Իրանի աջակցությունը, ամբողջ տարածաշրջանում կարող է ռադիկալ փոփոխություններ լինել։ Եմենի գործողությունը այս քայլը կանգնեցնող առաջին միջամտությունն է եղել։

Երորդը, գործողությունը ցույց է տալիս, որ որոշ ժամանակ է ստեղծվող Սուննի կողմը ակտիվացել է։ Թագավոր Աբդուլլահին փոխարինող Թագավոր Սալմանը կարճ ժամանակ առաջ տարածաշրջանի երկրների հետ բազմակողմանի հանդիպում է կատարել եւ Սուննի կողմը հայտարարություն էր կատարել։ հայտարարության համաձայն՝ սպառնող Իրանի Շիա մահիկի դեմ սուննի բլոկ էր ստեղծվելու։ Կարելի է ասել, թե եմենի գործողությունը այս կառույցի ցուցանիշերից է։

Եմենի գործողության հետեւանքում իրականացած զարգացումները ցույց են տալիս, թե այս բլոկը վերածվում է զինված ուժի։ Արաբական միության անդամները գործողությունից հետո Եգիպտոսում կատարած հանդիպմանը որոշել են, արաբական բանակը ստեղծել։ Այս բանակի ստեղծվելու հարցը մի կողմ որոշումը նույնիսկ Միջինարեւելքի բեվերացումն է ցույց տալիս։ մի կողմում Իրանի առաջնորդությամբ Շիա կառավարություններ եւ ժողովուրդների բլոկը, մյուս կողմը Սաուդյան Արաբիայի առաջնորդությամբ Սուննի բլոկը։

Այս բեվերացումը ինչքան էլ հավասարակշռության եւ տարածվելու համար կարեւոր լինի չպետք է անտեսել թե ունի կարեւոր ռիսկեր։ Եթե սկսի առանց հսկողության մի շրջան կարելի է տեսնել երկու ռիսկեր։ առաջինը, ամբողջ տարածաշրջանում բխող Շիա-Սուննի անջատման շրջանակում ներքին պատերազմների սկսվելը եւ վարչակարգերի անկայուն դարնալը։

Դերեւս շարունակվող Լիբիա, Սիրիա, Իրաք եւ այժմ Եմենի ներքին խառնաշփոթը կարող է այլ երկրներ ազդել։ Երկրորդ ռիսկը երկու բլոկների միջեւ տարածաշրջանի պատերազմ սկսվելու հնարավորությունն է։ այս տարի 100-րդ տարելիցը նշվող առաջին Համաշխարհային Պատերազմը այս թեմայի շուրջ դաս քաղելու համար կարեւոր մի օրինակ է։ Քանի որ առաջին համաշխարհային պատերազմի հիմնական պատճառներից է եղել նման բեվերացումը։

Վերջինը, այս ռիսկերից որը որ լինի, Եմենի գործողությունը եւ նրան հաջորդող զարգացումները ցույց է տալիս թե Միջինարեւելքը վտանգավոր իրավիճակում է։

Փոխանցեցինք՝ Մարմարա համալսարանի քաղաքագիտություն եւ միջազգային հարաբերություններ բաժնի դասախոս Պրոֆ. Դոկ. Ռամազան Գյոզենի թեմայի վերաբերյալ կարծիքը։